Mescid-i se’âdeti ta’mîr ve tezyîn için sultân Abdülmecîd hân “rahime-hullahü teâlâ” kadar çok para harc eden ve gayret eden hiçbir kimse olmamışdır. Haremeyni ta’mîr için yediyüzbin altın sarfetmişdir. Ta’mîr 1277 [m. 1861] de temâm olmuşdur. Hergün Resûlullaha bir hizmetde bulunmuşdur. Bu yolda keşf ve kerâmetleri de görülmüşdür. Sultân Abdülmecîd hân, Mescid-i nebevînin eski şeklini, İstanbulda Hırka-i şerîf câmi’inde bulundurmak için emr buyurmuş, bunun için, 1267 senesinde, mühendis mektebi hocalarından binbaşı ressam hâcı İzzet efendi “rahimehullahü teâlâ” Medîneye gönderilmişdir. İzzet efendi her yeri ölçerek elliüç def’a küçültülmüş bir modelini yapıp İstanbula gönderdi. Sultân Abdülmecîd hânın yapdırdığı (Hırka-i şerîf) câmi’ine kondu.

Abdülmecîd hânın ta’mîrinden sonra, kıble dıvarı ile Şebeke-i se’âdet arası yedibuçuk metre, şark dıvarından Kadem-i se’âdet şebekesine altı metre, Şebeke-i Şâmî genişliği onbir metre, Muvâcehe-i şerîfe şebekesi genişliği onüç metre, Muvâcehe-i şerîfe şebekesi ile şebeke-i Şâmî arasındaki uzunluk ondokuz metredir. Mescid-i nebevînin kıble tarafında genişliği yetmişyedi metre, Kıble dıvarından, dıvâr-ı Şâmîye kadar uzunluğu yüzonyedi metredir. Hucre-i se’âdet ile minber-i şerîf arası olan (Ravda-i mutahhera) genişliği ondokuz metredir. Bu ölçüler, bir Medîne zrâ’ı kırkiki santimetre olduğuna göredir. Hanefî fıkh kitâblarındaki şer’î zrâ ise, kırksekiz santimetredir.

Süûd oğullarından Abdül’azîz, Osmânlıların Haremeyn-i şerîfeyne olan mu’azzam hizmetlerini gizlemek, Osmânlıların gözleri kamaşdıran zînetli, kıymetli eserlerini yok etmek için, 1368 [m. 1949] târîhinde emr ederek, Mescid-i nebevîyi yeniden ta’mîre ve tevsî’a başladılar. 1370 de başlayıp, 1375 de bitirdiler. Bütün sahâsı 11648 metre-kare oldu. Bundan evvel 9000 metre-kare idi. Şark ve garb dıvarlarının uzunluğu 128, şimâl dıvarının uzunluğu 91 metre oldu. Ravaklar ya’nî kemerler içinde 232 direk vardır. Yeni yapılan iki minâreden herbiri 70 metre yükseklikdedir. Mekkedeki Mescid-ül-harâm 1375 [m. 1955] de genişletildi. 29127 metre-kare iken 160168 metre-kare oldu. 7 minâresi 90 metre yüksekdir. Safâ ve Merve tepelerinin üzerleri de örtülerek, Mescid-ül-harâm ile birleşdirildi. Birçok yerlerin ismlerini değişdirip kendi ismlerini koydular.

—

[1] Abdül’azîz hân 1293 [m. 1876] da şehîd edildi.