2 — Harâm olan katlin ikincisi, şebehe olan, ya’nî amd ile öldürmeğe benzeyen katldir. Katl âletleri ile olmıyan öldürmekdir. Küçük taş, küçük sopa ile döğerek öldürmek böyledir. Büyük taş, büyük sopa ile öldürmek de, İmâm-ı a’zama göre, böyledir. Kuyuya atmak, dağdan, damdan aşağı atmak da böyledir. Burada kaved lâzım gelmez. Büyük günâhdır. Keffâret ve âkılesinin ağır diyet ödemesi lâzım olur. Şebeh ile öldürmek tekerrür ederse, kâtil öldürülür.

Herhangi bir uzvu yok etmek şebeh sayılmaz. Herhangi bir uzv, nasıl yok edilirse edilsin, hep amd sayılır. Bunun için, her uzv karşılığında kısâs lâzım olur. Uyuşurlarsa, kâtilin malından ödenir. Ağır diyet, yüz deve demekdir. Âkıle, kâtilin yakınları demekdir. Âkılenin bu diyeti üç senede ödemesi lâzımdır. Amd ile öldürmeğe benziyen katlde ve hatâ ile katlde de, malı [veyâ parasını] âkıle öder.

3 — Hatâ ile, yanlışlıkla öldürmek olup, iki dürlüdür:

a) Kâtilin yanılmasıdır: Bir adamı, av veyâ düşman sanarak, atıp vurmakdır.

b) Mermînin yanılmasıdır: Bir hedefe, bir ava atılan mermînin bir adama gitmesi veyâ hedefden adama sıçraması ile katldir. Elinden düşen odunun, yükün bir adamı öldürmesi de böyledir. Hatâ ile katlde, kâtilin âkılesinin diyet vermesi ve keffâret lâzım olur. Günâhı, birinci ve ikinci katl günâhlarından dahâ azdır.

4 — Hatâya sebeb olan şeyle katldir. Yüksekden üstüne düşerek veyâ uyuyan kimsenin yuvarlanarak bir kimseyi öldürmesi böyledir. Bunun cezâsı da keffâret ve diyetdir. Bindiği atın insanı çiğniyerek öldürmesi, [motorlu vâsıtaların çiğnemesi] de böyledir.

5 — Başka niyyet ile yapılan işin, ölüme sebeb olmasıdır. Mülkü olmıyan yere kazdığı kuyunun veyâ koyduğu taşın ölüme sebeb olması böyledir. Âkılesinin diyet vermesi lâzım olur. Keffâret lâzım olmaz. Katl günâhı olmaz. Başkasının mülkünde kuyu kazmak günâhı olur. Hükûmetin izni ile yapdı ise veyâ kendi mülkünde yapdı ise veyâ kuyu kazıldığını işitdikden sonra düşdü ise, birşey lâzım gelmez.

İlk dört katlde, mükellef olan kâtil, mîrâsdan mahrûm olur. Beşinci katlde, mahrûm olmaz.

KAVED KİMLERE LÂZIMDIR? — Kanı harâm olan kimseleri, Dâr-ül-islâmda, amden öldürene kaved lâzım olur. Ya’nî, kâtil, kısâs olarak öldürülür. Dâr-ül-islâmda mü’minin ve zimmînin kanı harâmdır. Harbînin ve müste’min kâfirin ve zinâ eden muhsan kimsenin ve mürtedin kanı harâm değildir. Zimmîyi amden öldüren mükellef müslimâna kaved lâzım olur. Zimmînin malını çalan müslimânın eli kesilir. Deliyi, hastayı, çocuğu öldürene, a’mâyı, kadını, anasını, babasını, dedelerini öldürene kaved lâzım olur. Çocuğunu, torununu öldürene kaved lâzım olmaz. Babanın malından diyet lâzım olur. Çünki amd ile katlde âkılenin diyet vermesi lâzım değildir. Muhârebede, iki tarafın askeri karışdığı zemân, kâfir sanarak, müslimânı amden öldürene kaved lâzım olmaz. Keffâret ve diyet lâzım olur. Kâfirler arasındaki müslimânı hatâ ile öldürene birşey lâzım gelmez. Yılan gibi, öldürmesi câiz olan bir şekle girmiş cinnîyi öldürmek câizdir. Beyâz olup düz giden yılan cindir. Bunu öldürmeden önce (Çık, git bi-iznillah) demek iyi olur.

Kaved ya’nî kâtili öldürmek, yalnız kılınc ile veyâ silâh ile yapılır. Başka dürlü öldürmek câiz değildir. Kuyuya atarak, taş ile ezerek, üzerine hayvan sürerek, ateşe atarak ve başka şekllerde öldüren ta’zîr olunur.

Mahkeme karâr verdikden sonra, kâtili, maktûlün velîsi öldürür veyâ öldürmek için, başkasını vekîl eder. Velî hâzır olmadıkca, vekîli öldüremez. Kâtili, bunlardan başka bir kimse öldürse, bu kimseye kaved lâzım olur. Hatâ ile öldürse, âkılesinin diyet vermesi lâzım olur.

İki velîden biri kâtili afv etse, ikincisi kısâs yapsa, afv etdiğini işitmemiş ise, birşey lâzım gelmez. İşitmiş ise, kâtili öldürmesi harâm olduğunu bilerek öldürdü ise, bu velîye kaved lâzım olur. Harâm olduğunu bilmiyordum derse, diyetini vermesi lâzım olur.