Avrupalı ilm adamları ve sanâyi’ciler, İslâmın hakkını hiçbir vakt ödeyemezler. Bunlar, ilelebed müslimânlara teşekkür etmelidirler. Çünki, Avrupaya ilm, güzel ahlâk kıvılcımı, ilk def’a, Endülüs müslimânlarından sıçramışdır.

Kurûn-ı vüstâ dediğimiz, Ortaçağda, Endülüsde ortaya çıkan islâm medeniyyeti, Endülüsün dışına taşarak, Avrupaya yayıldı. Endülüsdeki medeniyyeti gören kâbiliyyetli ba’zı Avrupalılar ortaya çıkdı. İslâm âlimlerinin kitâblarını, Avrupa lisanlarına terceme etdiler. Bunların, terceme ve te’lîf ederek, neşr etdikleri kitâblar sâyesinde, Avrupa halkı cehâlet uykusundan uyanmağa başladı. Nihâyet 923 [m. 1517] senesinde, Almanyada Martin Luther ortaya çıkıp, hıristiyanlığın müceddidi, yenileyicisi olmak istedi. Luther, Roma kilisesinin akla uymıyan bir çok esâslarına karşı çıkdı. [Martin Luther, Alman papazıdır. Hıristiyanlığın bir kısmı olan, Protestanlığı kurdu. Papaya bağlı olan hıristiyanlara katolik denir. 888 [m. 1483] de tevellüd, 953 [m. 1546] de öldü. Çok kitâb yazdı. Papaya düşman olduğu gibi, azılı bir islâm düşmanı idi. Katoliklerle protestanlar da birbirlerine düşmandırlar.] Ondan sonra Kalvin ortaya çıkdı. Lutherin i’tirâzlarını tasdîk etmekle berâber, ba’zı mes’elelerde ona muhâlefet etdi. Luther ve Kalvin Roma kilisesinin ibâdet ve îmân şekllerini red etdiler. Papanın, Petrusun vekîli ve Îsâ aleyhisselâmın halîfesi olduğunu inkâr etdiler. Luther ve Kalvinin peşinden gidenler(protestan) diye ismlendirildi.

Roma kilisesi, dahâ önce şark kilisesinin kendisinden ayrılması ile tebe’asının üçde birini gayb etdiği gibi, protestanlığın ortaya çıkması ile de, üçde birini dahâ gayb etdi. Bu hâl, papaların akllarını başlarından aldı. Zemânlarındaki katolik kralların askerî kuvvetlerini kullanıp, protestanları kılınçdan geçirerek zafere ulaşmak gibi, çok kötü bir tedbîre başvurdular. Fekat hiçbir zemân, zor ile, îmânı ve vicdânı değişdirmek mümkin olmadığından, bu tedbîr aksine te’sîr etdi. Protestanlığın İngiltere ve Amerikada da yayılmasına sebeb oldu. Bunun üzerine, Roma kilisesi, diğer din mensûblarını ve vahşî kavmleri hıristiyanlaşdırarak, nüfûzunu artdırmak sevdâsına düşdü. Dünyânın her tarafında husûsî katolik mektebleri kurdu. Katolik dînini duyurmak ve yaymak için (misyoner) ismini verdikleri çok müte’assıb papazlar yetişdirdi. Bunları bölük bölük Amerika, Japonya, Çin, Habeşistân ve diğer islâm memleketlerine gönderdi. Misyonerler, gitdikleri yerlerde sâdece ba’zı câhilleri çeşidli va’dler ve menfe’atlerle aldatabildiler. Câhil kavmlerde, anayı kızının, oğulu babasının aleyhine tahrik ederek birbirlerine düşman etdiler.