Diğer hıristiyan cemâ’atler bunu, dînin esâsına uygun görmiyerek münâkaşa ve mücâdeleye başladılar. Bu karışıklık mîlâdın 787 nci senesine kadar devâm etdi. Nihâyet 171 [m. 787] senesinde İznikde toplanan rûhban meclisinde [Îsâ aleyhisselâmın ve hazret-i Meryemin resmi diyerek uydurulan] resmlere ve putlara ibâdet etmeğe [tapınmağa] karâr verdiler. Resmlere ve putlara [heykellere] tapınılmasını ve hurmet etmeği uygun görmiyenler ise, bu karâra uymadılar. Münâkaşalar ve mücâdeleler mîlâdın 842 senesine kadar devâm etdi. O sene, İmperator Mikhael ve annesinin emri ile, İstanbulda bir rûhban meclisi dahâ toplandı. Bu meclisde de, putlara, heykellere ve resmlere ibâdetin, hıristiyanlığın îmân [inanç] esâslarından olduğuna karâr verildi. Resmlere ve putlara, ya’nî heykellere tapınmağa muhâlif olanlar kâfir i’lân edildi.

[Hıristiyanlığın Roma imperatorluğu tarafından kabûlünden beri, Petrus ve Pavlosun öldürüldüğü yer olduğu için, Roma kilisesi, bütün hıristiyanların merkezi olduğu iddiâsında idi.] 446 [m. 1054] senesinde, şark kilisesi, Roma kilisesinden ayrılıp, Roma katolik kilisesinden başka olarak bir hıristiyan fırkası te’sîs edildi. Şark kilisesi, birçok esâslarda, Roma kilisesine muhâlefet etdi. Meselâ, şark hıristiyanları, papanın rûhânî makâmını ya’nî papanın, Îsâ aleyhisselâmın halîfesi ve Petrusun vekîli olduğunu, rûh-ül-kudsün Baba ve oğulun emrlerini yapdığını ve âhiretde i’râd makâmını inkâr ederler. (İşâ-i rabbânî) denilen âyini mayalı ekmekle yaparlar. Papazların evlenmelerine müsâade ederler. Papalar, şark hıristiyanlarının kendilerinden ayrılarak, nefret etmelerinden ibret almaları ve gafletden uyanmaları lâzım gelirken, gurûr ve kibr sebebi ile, ibret alamadılar. Hattâ, papaların gurûr ve kibrleri, kardinallerin gaflet ve dikkatsizlikleri gitdikçe artdı. 923 [m. 1517] senesinde protestanlık ortaya çıkdı. Roma katolik kilisesi, böylece tekrar bölünmüş oldu. Binbeşyüzon senesinde, papa olan II. Julius eski âdete uyarak, Almanya halkının günâhlarını afv etme, günâh çıkarmak vazîfesini Dominik papazlarına verdi. Augustine papazları ise, Dominik papazlarının tercîh edilmesinden müteessir oldular. Luther isminde bir katolik papazı, kendilerine rehber ve lider kabûl etdiler. [Martin Luther Almandır. 888 [m. 1483] de doğdu ve 953 [m. 1546] da Eislebende öldü.] Luther, papanın günâh afv etme mes’elesini inkâr etdi. Bununla berâber, doksanbeş madde hâlinde teklîflerini, ya’nî protestanlığın esâslarını ortaya atdı. Almanya hükümdârlarından birçokları Luthere tâbi’ oldular. Lutherin ortaya çıkardığı protestanlıkda, İncîllerden başka bir şeye i’tibâr olunmaz. Papa kabûl edilmez.